A może LINUX? cz.5

Gdy tworzono plan wdrożenia zamkniętego oprogramowania do rosyjskich szkół, jednocześnie w niektórych rejonach pojawiła się idea migracji na Linuksa. Inicjatywa ta miała charakter oddolny i bardzo lokalny. Oblicza się, że w 2007 roku Linux był zainstalowany jedynie na 0.2% komputerów w szkolnych i 1% komputerów w Rosji. Do tej pory Linux nie był zbyt dobrze kojarzony w instytucjach oświatowych. Stało się tak po nieudanej migracji szkół Wołgogradu w 2004 roku. Otóż w 2,9 tys szkół tego regionu został zainstalowany Linux, jednak bez wsparcia technicznego i fachowej wiedzy nauczycieli był on przysłowiową „kulą u nogi”. Dlatego też władze podpisały umowę, z rosyjskim odziałem Microsoft, w ramach której szkoły dostały oprogramowanie giganta z Richmond na podstawie współpracy w programie „Partnerstwo w oświacie” dzięki temu ceny licencji dla szkół i nauczycieli były dużo niższe niż wersji komercyjnych. Z regionem tym związana jest jeszcze jedna historia z systemami operacyjnymi w tle. Gdy w maju 2008 zezwolono szkołom z całej Rosji na przystępowanie do eksperymentalnego programu Linux w szkołach, szkoły Wołgogradu, zgłosiły swój akces jako pierwsze, dzięki czemu decyzja ministerstwa była szeroko komentowana w mediach.

Jedną z pierwszych oficjalnych zapowiedzi przejścia szkół na otwarte oprogramowanie była wypowiedź ministra oświaty Permskiego kraju Nikołaja Karpuszina (Николай Карпушин), który zapowiedział ograniczenie do minimum udziału własnościowego oprogramowania w szkołach Permskiego kraju. Decyzja ta była spowodowana masowymi inspekcjami w szkołach mającym na celu sprawdzanie legalności oprogramowania. Dwa miesiące później głos w sprawie otwartego oprogramowania zabrał A. Ponosw. Ogłosił on, że w jego szkole, uczniowie oprócz systemu operacyjnego Windows, będą poznawać Linuksa. Zdaniem A. Ponosowa, krok ten pozwoli na wykształcenie bardziej świadomych użytkowników komputerów. Uważał on jednocześnie, że program nauczania informatyki w szkołach nie jest przystosowany do nauki obsługi systemu Linux. A. Ponosow przypomniał, że Informacja o nim pojawia się dopiero w podręczniku do klas 7-9, natomiast w podręcznikach przeznaczonych dla młodszych klas nie ma ani jednej wzmianki. Kolejnym problemem, jaki widział A. Ponosow we wdrożeniu Linuksa, było to, że wszystkie programy edukacyjne zostały napisane na platformę Windows. Zdaniem A. Ponosowa, Linux i świat wolnego oprogramowania zyskały prawdziwą szansę na wejście do rosyjskich szkół podczas trwania procesu (w którym A. Ponosow był oskarżonym) według niego wielu nauczycieli było zainteresowanych instalacją Linuksa w ich szkołach, stracili oni jednak to zainteresowanie, gdy państwo zapowiedziało zakup własnościowych licencji. Podobną inicjatywę wdrożenia FLOSS podjęły szkoły w Petersburgu i podobnie jak w przypadku powyżej wymienionych przykładów migracja ta nie miała charakteru masowego przejścia w ramach jakiegoś ogólnopaństwowego planu.

Przysłowiowe światełko w tunelu pojawiło się dopiero pod koniec lipca. Wtedy to Ministerstwo Łączności i Masowej Komunikacji FR ogłosiło start eksperymentalnego programu, którego celem miało być sprawdzenie możliwości wdrożenia Linuksa do rosyjskiego systemu oświaty. Eksperyment uzyskał finansowanie z pieniędzy przeznaczonych na zakup legalnego oprogramowania oraz oficjalne wsparcie premiera Dimitrija Miedwiediewa, który przy okazji omawiania planu zakupu licencji, mówił o potrzebie stworzenia rosyjskiego oprogramowania w ramach owego programu. Eksperyment zakładał dostarczenie do szkół do końca 2007 r. zestawu płyt, które zawierałyby system operacyjny oraz oprogramowanie niezbędne do typowej pracy w szkole. Do eksperymentu zgłosiła się Tomskaja oblast, Republika Tatarstanu oraz kraj Permski. Według założeń ministerstwa w 2008 roku, do zestawu oprogramowania dostarczonego szkołom, wprowadzono by poprawki wynikające z zapotrzebowań szkół, a w razie pomyślnego zakończenia eksperymentu w 2009 planowano wdrożyć system we wszystkich szkołach na terenie Federacji Rosyjskiej.

Plany ministerstwa spowodowały, że już pod koniec sierpnia 2007 r. najwięksi Rosyjscy producenci otwartego oprogramowania ogłosili zawiązanie sojuszu, którego celem stała się konsolidacja oraz podjęcie działań w celu wygrania w państwowych przetargów na dostarczenie otwartego oprogramowania na potrzeby państwa. W skład aliansu weszły najważniejsze firmy zajmujące się wolnym oprogramowaniem w Rosji : ALT Linux, Linux- online, Naumen, Etersoft. Celem numer jeden dla tych firm stało się przygotowanie dobrej oferty systemowej dla szkół na bazie Linux. Jak zaznaczył szef Spółki akcyjnej Armada Aleksiej Kuzowkin (Алексей Кузовкин)

W ciągu najbliższych 5 lat udział wolnego oprogramowania w światowym rynku może osiągnąć 30%. W krajach rozwiniętych już udział ten już wynosi 8% a w Rosji tylko 1%.

Tak więc firmy te działały niejako na rzecz umocnienia swojej pozycji na przyszłość. 21 września 2007 r. doszło do spotkania ministra Leonida Rejmana i premiera Dmitrija Miedwiediewa z przedstawicielami największych firm zajmujących się wolnym oprogramowaniem. Spotkanie miało na celu poznanie wzajemnych oczekiwań obu stron, zarysowanie planu działania oraz wstępne ustalenie listy oprogramowania, jakie miało być dostarczone do szkół. Jednocześnie rozmawiano o perspektywach przygotowania istniejącego szkolnego oprogramowania pracującego na systemie Windows do pracy na Linuksie. Ponadto Dmitrij Miedwiediew ogłosił, że rząd zamierza przeznaczyć sumę 650 mln rubli na przeniesienie na platformę Linux wszystkich programów stworzonych dla szkół. W kwocie tej również zawierało się przygotowanie oprogramowania oraz organizację wsparcia technicznego. Dla przeprowadzenia eksperymentu wdrożeniowego rząd przeznaczył 70 mln rubli. Tak więc cały projekt pilotażowy zawierający w sobie, przygotowanie dystrybucji i oprogramowania dla szkół, oraz portowanie już istniejącego oprogramowania miało zamknąć się w kwocie 720 mln rub.

30 listopada 2007 roku, zgodnie z przyjętym harmonogramem został rozstrzygnięty przetarg na przygotowanie i wdrożenie w szkołach systemu Linux oraz wolnego oprogramowania. Na wykonawcę kontraktu została wybrana spółka akcyjna Armada (Армада) z którą związane były takie firmy ze świata Open Source jak: ALT Linux, Linux online, Linux-Ink, WNIINS (ВНИИНС) oraz kilka mniejszych firm. W ramach zawartego kontraktu firmy te zobowiązały się do końca 2007 roku zaprezentować system oraz pakiet oprogramowania dla szkół. W roku 2008 firmy miały wdrożyć oprogramowanie w 50% miejskich oraz 20% szkół wiejskich na terenie pilotażowych podmiotów FR, przygotować: program nauczania, podręczniki dla uczniów, stronę internetową, na której zostałyby umieszczone dystrybucje szkolnego Linuksa oraz udostępnione materiały szkoleniowe, kursy oraz forum poświęcone systemowi i programom. Suma kontraktu opiewała na 59,5 mln rubli. Zwycięskie firmy szybko, bo już 11 stycznia zaprezentowały nauczycielom pakiet wolnego oprogramowania przeznaczonego do instalacji w szkołach. Oczywiście pierwsza prezentacja wolnego oprogramowania dla szkół nie mogła odbyć się nigdzie indziej jak w szkole Aleksieja Ponosowa. Na prezentacji był również obecny zastępca dyrektora firmy ALT Linux Aleksiej Novodorskij (Aлексей Новодворский). Obydwaj panowie skupili się, na wyjaśnianiu czym jest wolne oprogramowanie. Jednocześnie zaprezentowano nauczycielom działanie systemu oraz podstawowych programów, zaprezentowano również pięć różnych wersji systemu, przeznaczonych do instalacji na szkolnych komputerach o różnej mocy obliczeniowej. Pierwsza wersja przeznaczona dla prawdziwych „zabytków techniki” Lekki Linux (Лёгкий Линукс), pozwala na wygodną pracę, już przy procesorze o częstotliwości 233 mHz. Dla mocniejszych maszyn przygotowana została wersja Linux Junior (Линукс Юниор) która zadowala się procesorem o częstotliwości 633 mHz oraz 256mb pamięci ram. Dla naprawdę mocnych komputerów została stworzona wersja Master (Линукс Мастер) jest ona dystrybuowana na płycie DVD. Do pracy potrzebuje procesora o mocy 1,5 GHz oraz 1GB ram. Stworzone zostały jeszcze dwie specjalne dystrybucje – jedna z nich terminalowa (tekstowa) przeznaczona na serwery oraz wersja Live-CD, którą można uruchomić na komputerze bez instalacji oraz wprowadzania zmian. Nauczyciele również dostali dwie płyty z testowymi dystrybucjami Linuksa jedna z nich była przygotowana przez ALT Linux a druga przez Linux Ink. Miesiąc później Armada firma odpowiedzialna za wdrożenie ogłosiła, że od 1 września 2008 roku system Linux będzie zainstalowany na wszystkich komputerach w trzech pilotażowych podmiotach. Do tego czasu firma miała skupić się na przygotowywaniu dystrybucji oraz organizowaniu centrów pomocy technicznej. Centra te zostały tak ulokowane, by jedno przypadało na każdy z trzech regionów biorących udział w eksperymencie. Szkoły w razie problemów lub pytań mogły z centrami kontaktować się na trzy sposoby: telefonicznie, drogą mailową oraz poprzez strony internetowe. Centra oprócz udzielania pomocy miały za zadanie zbierać błędy, problemy i przesyłać je do firmy przygotowującej oprogramowanie.

Gdy program pilotażowy zaczął żyć swoim własnym życiem, zyskiwał stale na popularności. Dlatego też Ministerstwo Oświaty i Nauki FR dnia 17.06.2008 wyraziło oficjalną zgodę na przystępowanie szkół z terenu całej Federacji Rosyjskiej do programu pilotażowego, na tych samych zasadach jak szkoły z regionów obciętych eksperymentem. W celu przystąpienia do projektu wystarczyło wypełnić formularz zgłoszeniowy.

Pierwszy września 2008 roku był doskonałą okazją do posumowania eksperymentu, firma wywiązała się ze swojego planu wdrożeniowego, który zakładał, że do 1 września 2008 Linux powinien zostać zainstalowany na szkolnych komputerach we wszystkich trzech jednostkach administracyjnych. Dane zaprezentowane przez firmę prezentowały się następująco:

Jak widać na podstawie powyższej tabeli, firma wywiązała się z przyjętych założeń, dodatkowo do eksperymentu przystąpiło jeszcze około 200 szkół z całej Rosji. Zakończenie pierwszego etapu wdrażania Linuksa do szkół zrodziło również pytanie o trudności związane z instalacją tego systemu w szkołach. O takie podsumowanie pokusił się dziennikarz internetowego wydania magazynu „PC WEEK Live” Sergiej Golubew (Сергей Голубев). Do największych przeszkód, jakie spotykał eksperymentalny program, zaliczył on bardzo niski poziom wiedzy nauczycieli, a zwłaszcza nauczycieli informatyki. Jako powód takiego stanu podaje on niskie zarobki. Z tego powodu informatycy po studiach wybierają pracę w innych instytucjach państwowych. Drugim poważnym problemem jest, niechęć nauczycieli, którzy przez lata pracy przygotowali sobie zajęcia pod kątem prowadzenia ich z systemem Windows, a w wyniku wdrożenia, musieliby przygotowywać materiały na nowo. Ostatnim bardzo istotnym problemem, jaki wymienił Sergiej Golubew, jest stereotyp Linuksa jako systemu dla specjalistów, ludzi umiejących programować. Na szczęście jak zauważa autor większość wdrożeń przeprowadzonych w szkołach spoza testowych regionów, została przeprowadzona na prośbę nauczycieli, którzy odbyli kurs podwyższający kwalifikacje z zakresu używania GNU/Linux.

Eksperyment nie został dokończony według planu. 22 października została podana do wiadomości publicznej decyzja o instalacji wolnego oprogramowania we wszystkich szkołach w Federacji Rosyjskiej. Ministerstwo Łączności i Masowej komunikacji zdecydowało, że we wszystkich szkołach Federacji Rosyjskiej obok komercyjnego oprogramowania, będzie instalowany system Linux wraz z pakietem programów wydawanych na wolnych licencjach. Minister Igor Szczegoliew (Игорь Щеголев) zapowiedział:

W ten sposób po trzech latach szkoły będą mogły dokonać wyboru: Za płatne własnościowe oprogramowanie, będą musiały zapłacić z własnej kieszeni, lub będą mogły przejść na narodowe [Rosyjskie] wolne oprogramowanie.

Według planów przedstawionych przez ministerstwo oprogramowanie zostanie wdrożone do końca 2009 roku, a szkoły będę mogły dokonać wyboru rodzaju oprogramowania w przeciągu trzech lat. Wybór ten wydaje się jednak tylko iluzoryczny. Szkół raczej nie będzie stać na zakup drogich licencji, szczególnie jeżeli państwo będzie im oferować nie tylko oprogramowanie, ale i pomoc techniczną, prowadzenie szkoleń itp.

Jak zapowiada się przyszłość projektu? To pytanie dziś pozostaje bez odpowiedzi. Obecnie (25 marca 2009) w Rosji działa już z pewnością silne lobby wspierające wolne standardy na najwyższych szczeblach władzy. Ze strony władz padają kolejne zapowiedzi wdrożenia wolnego programowa we wszystkich sferach budżetowych. Sam prezydent Dmitrij Miedwiediew, w wystąpieniu rozpoczynającym posiedzenie Rady Rozwoju Informacyjnego Społeczeństwa Rosji powiedział, że przygotowanie rosyjskiego systemu operacyjnego na licencji GPL/GNU, jest sprawą priorytetową. System ten ma być dostępny zarówno dla zwykłych obywateli, jak i wykorzystywany w urzędach.
Z drugiej strony natomiast, pogłębiający się kryzys gospodarczy, stała niska cena ropy powoduje, że rząd musi dokonywać bardzo dużych cięć w budżecie. Na rok 2009 program Linux w szkołach dostanie tylko 1/3 część z planowanego budżetu. Jest to kwota wahająca się pomiędzy 180 a 250 mln rubli. Z nieoficjalnych źródeł w administracji prezydenta wynika, że bardziej prawdopodobna jest suma 180 mln. Kwota ta według A. Smirnowa wystarczy jedynie na instalację systemu w szkołach i zorganizowanie wsparcia technicznego na poziomie federalnych okręgów. Z pieniędzy tych nie uda zorganizować się szkoleń, stworzyć dodatkowych materiałów dla uczniów.